Azərbaycanda əhali arasında fəaliyyəti narazılıq yaradan qurumlardan biri də Dövlət Gömrük Komitəsidir (DGK).

Bu qurumun fəaliyyəti illərdir ki, müzakirə olunur, yenilənmə ilə bağlı təkliflər verilir, amma nəticə dəyişmir.

Hazırda ölkədə gömrüklə bağlı vəziyyət elə keçmiş rəhbər Aydın Əliyevin vaxtında olduğu kimidir.

Yəni o dövrlə indiki vəziyyət arasında yalnız bir fərq var- əvvəl Komitənin rəhbəri Aydın Əliyev idi, indi Səfər Mehdiyevdir.

Məsələn, illərdir deyilir ki, Gömrük Komitəsi 3 pilləli (hazırda 15 pilləlidir-V.M) rüsum siyasətinə keçid etməlidir. Yəni, hazırda DGK-i ölkəyə gətirilən 100 manatlıq mala görə 1 faiz də rüsum ala bilər, 15 faiz də. Bu məsələnin tənzimləməsi üçün ekspertlər təklif edir ki, gömrükdə rüsum sistemi ləğv olunsun. Maksimum halda 3 pilləli rüsuma keçilsin. Beynəlxalq təcrübəyə nəzər salsaq, hazırda bir çox ölkələrdə məhz bu sistem tətbiq olunur. Amma nədənsə DGK narazılıq yaradan yeni qərarında olduğu kimi, bu məsələdə də Avropa ölkələrinin təcrübəsinə istinad etmək istəmir. Gömrük Komitəsinin yeni qərarına gəlincə, bunu ekspertlər monopoliyaya dəstək verən, oliqarxiyanın maraqlarına xidmət edən qərar hesab edirlər. Söhbət elektron ticarətin məhdudlaşdırılması və daxili bazarın “inkişafına” yönəlik qərardan gedir.

Qərarda deyilir ki, ölkə vətəndaşlarının onlayn ticarət vasitəsi ilə aldığı mal və məhsullar 300 dollar dəyərindən yüksək olarsa, o zaman həmin məhsula görə gömrük rüsumu ödənilməlidir. Qeyd edək ki, əvvəl bu rəqəm 1000 dollar nəzərdə tutulurdu. Nazirlər Kabinetinin 2013-cü il 14 oktyabr tarixli 305 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Fiziki şəxslər tərəfindən istehsal, yaxud kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan malların gömrük sərhədindən keçirilməsinin güzəştli və sadələşdirilmiş Qaydaları”na bir çox dəyişiklik edib. Gömrük Komitəsi narazılıq yaradan sözügedən dəyişikləri monopoliyaya xidmət kimi yox, Avropa standartlarına keçid kimi dəyərləndirib.

Komitənin sözügedən dəyişiklərlə bağlı “izahat” mətnində belə deyilir: “Türkiyə Respublikasının qanunvericiliyinə əsasən qeyri-kommersiya məqsədləri üçün eyni fiziki şəxs tərəfindən 2 (iki) təqvim ilində yalnız 1 (bir) ədəd telefon aparatları, mobil və ya başqa simsiz rabitə şəbəkələri üçün telefon aparatları gömrük ərazisinə gətirilə bilər və həmin telefon aparatları 1 (bir) təqvim ayı ərzində həmin dövlətin müvafiq qurumlarında mütləq qaydada qeydiyyata alınır. Dünya praktikasına nəzər yetirdikdə fiziki şəxslər tərəfindən poçt göndərişləri ilə ölkə ərazisinə gətirilən kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan mallar üçün müəyyən edilmiş güzəşt limitinin də kifayət qədər aşağı olduğu görünür. Belə ki, bəzi ölkələrə nəzər yetirdikdə güzəşt məbləğinin Rusiyada Federasiyasında 200 avro, Belarusda 200 avro, Gürcüstanda 300 Lari (125 dollar) və 30 kiloya qədər çəki, Moldovada 200 avro (30 kilo), Ukraynada 100 avro (31 kilo), Türkiyədə isə 150 avro olduğu müşahidə olunur. Avropa Birliyinin əksər ölkələrində isə 22 avroya qədər poçt bağlamaları heç bir gömrük ödənişi olmadan ölkə ərazisinə gətirilə bilər. Dəyəri 22 avro ilə 150 avro arasında olan poçt bağlamaları üçün isə yalnız ƏDV tutulur. Bu miqdar Yunanıstanda 15-20 avro, İspaniya və Fransada isə 50 avrodur. Əgər bağlamanın dəyəri 150 avrodan çoxdursa, o zaman ƏDV və qeydiyyat rüsumlarına əlavə olaraq malların kateqoriyasından asılı olaraq gömrük rüsumları da tutulur”.

Təqdim olunan müqayisə kifayət qədər qüsurludur. Birincisi, Gömrük Komitəsinin adını çəkdiyi ölkələrdə sözügedən qaydalar məhz daxildə istehsal olunan məhsulların xaricdən gətirilməsinə tətbiq olunan məhdudiyyətlərdir. Məsələn, Türkiyə yerli avtomobil, telefon, elektron avadanlıqlar və s. istehsal etdiyi üçün bu növ məhsullara yüksək gömrük rüsumu tətbiq edir. Bu isə daxili istehsalı qorumaq məqsədi ilə atılan addımdır. Ölkədə istehsal edilməyən məhsullara görə sözügedən qaydalar tətbiq olunmur və gömrük rüsumları da kifayət qədər aşağıdır. Qonşu Gürcüstanda da eyni vəziyyətdir. Hətta adi bir müqayisə etsək, Komitənin istinadının nə dərəcədə qüsurlu olduğu açıq şəkildə görünəcək. Məsələn, Gürcüstanda avtomobil qiymətləri Azərbaycanla müqayisədə ən az 3 dəfə ucuzdur. Əgər Gömrük Komitəsinin dediyi kimi, Gürcüstanda 125 dollardan yuxarı olan bütün mal və məhsullara yüksək gömrük rüsumu tətbiq olunsaydı, orada da qiymətlər ən azı Azərbaycandakı ilə eyni olmasa da, yaxın olardı. Komitənin istinad etdiyi digər ölkələrlə də vəziyyət eynidir. Yəni, Komitə verdiyi qərarı haqlı çıxarmaq üçün Avropa ölkələri ilə müqayisəyə istinad edərkən, digər məsələləri nəzərə almayıb və yalnız Gömrük Komitəsinin əlini gücləndirəcək nöqtələrə toxunub.

Milli Məclisin deputatı, İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Elnur Allahverdiyev də Gömrük Komitəsinin son dəyişiklərini tənqid edib: “Həm Gömrük Komitəsinin işi, həm də Nazirlər Kabinetinin gömrük sahəsilə bağlı qəbul etdiyi son qərar nə mövcud iqtisadi çağırışlara, nə də dövlətin iqtisadi siyasət fəlsəfəsinə nəinki uyğun gəlmir, hətta ziddiyyət təşkil edir. XXI əsrdə, internet yüzilliyində, sərhədlərin açıq və şəffaf olduğu bir dövrdə dövlətin əsas məqsədi bu şəraitdən istifadə edən sahibkarlar və vətəndaşlara maksimum iqtisadi azadlıqlar verməkdən ibarətdir. Yetər ki, fəaliyyətin qanuni olsun və vergini ödəyəsən. Son dəyişikliklərdə isə biz bunun tam əksini görürük”.

Kiçik bir xatırlatma edək. 2018-ci ilin sonlarında DGK-nin sədri Səfər Mehdiyev ictimaiyyət qarşısına çıxaraq açıq şəkildə bəyan etmişdi ki, ökədə bir faiz inhisarçılıq göstərsələr, istefaya gedər. İndi o sözü xatırlatmağın məqamıdır. Deyə bilərlər ki, DGK-də hər şey şəffafdır. Amma inhisarçılıqla bağlı tətbiq olunan yeni metodu görmək üçün də kiçik bir araşdırma kifayət edir. Məsələn, xaricdən gətirilən hər hansı bir mal və məhsulun verilən rəsmi invoysu Gömrük Komitəsində qəbul olunmur. Səbəb göstərilir ki, bu, daxili bazar qiymətindən aşağıdır və ona görə də yeni invoys tətbiq olunacaq. İnhisarçı şirkətlərlə bağlı isə fərqli sistem tətbiq olunur və onların məhsulları “yaşıl xətt”lə ölkəyə buraxılır. Bu üsulla adi sahibkarın və ya vətəndaşın gətirdiyi mal və ya məhsullardan daha çox rüsum və əlavə dəyər vergisi (ƏDV) tutulur, inhisarçı şirkətlərdən isə bunun əksinə, daha az. Bu inhisarçılıq deyilmi? İstər avtomobil, istər elektron cihazlar, istərsə də digər mal və məhsullarla bağlı bənzər variant tətbiq olunur. Yeni qəbul olunan dəyişikliklər də məhz bu sistemin daha rahat təbiq olunmasına, inhisarçılığın, oliqarxiyanın dəstəklənməsinə xidmət edir. Gömrük Komitəsi gömrük fəlsəfəsindən tamamilə fərqli bir siyasət yürüdür ki, bunun da əyani sübutunu verilən son qərar göstərir.
Cebhe.info