Qızılbaşların “SULTAN XANIMI” kimdir?
Səfəvilər dövlətinin(1501-1736) banisi Şah İsmayl Xətayinin(1501-1524) ən sevimli xanımı, sevgilərinin şəninə dastanlar yazılan,əfsanələr qoşulan Taclı bəyim haqqında bir çox mənbələrdə bir biri ilə ziddiyyət təşkil edən məlumatlar hələ də tarixçilərin mübahisə səbəbidir.Mənbələr onun Şamlı tayfasından olan cəsur Durmuş bəyin bacısı olduğunu iddia edirlər.
Hətta şifahi ədəbiyyatda buna uyğun hekayə və əfsanələşmiş nağıllar olmasına baxmayaraq bu ehtimal öz sübutunu tapmır.Bütün dəyərli mənbələrin araşdırılmasından belə nəticəyə gəlinir ki,Taclı bəyim ağqoyunluların əsas gücünü təşkil edən mosullu tayfasına mənsubdur. Onun əsl adı Bigə olmuşdur.Əksər mənbələrdə onun haqqında “Bigə xanım”,”Bigə bəyim” deyə bəhs edilir.Taclı ona Şah İsmayılla izdivacdan sonra böyük hökmdarın verdiyi ad idi.Səlnaməçilərin qeyd etdiyinə görə Taclı bəyim Şah İsmayılla evlənərkən cəmi 14,15 yaşı olmasına baxmayaraq olduqca cəsarətli,ağıllı,gözəl olmasıyla hökmdarın sevgi və etibarını qazana bilmişdi. Hətta bəzi fars və avropa qaynaqları onun şahın qəbul etdiyi qərarlarda təsindən genişliklə bəhs edir,Taclının qızılbaşlar arasında yüksək nifuza və rəğbətə malik olmasından yazırlr.Səfəvi tarixçisi Budaq Münşi Qəzvininin dediyindən də bu nəticəyə gəlmək olur. O,qeyd edirdi ki,Şah İsmayılın Herata əmir təyin etdiyi Əmir xan Mosullu Baburla gizli əlaqəyə girdiyi üçün dövrünün ən nüfuzlu ,böyük din alimlərindən hesab olunan Məhəmməd Miryusifi mərkəzlə məsləhətləşməmiş edam etdirdiyi üçün Şah İsmayılın qəzəbinə tuş gəlmişdir. Lakin Taclı bəyimin səyi nəticəsində hökmdar onun canını bağışlamışdır.Bir çoxları bunu Əmir xan Mosullu ilə Taclı bəyimin qohumluq bağlarının olması ilə əlaqələndirsələr də bunun heç bir məntiqi əsası yoxdur .Çünki, eyni jestdən Ustaclı tayfasından olan Cahan şah da yararlanmışdı. Taclı bəyimin gözəlliyi ilə yanaşı olduqca cəsur, döyüşgən qadın olması da dillər əzbəridi. Buna sübut onun 1514-cü ildə Osmanlı Səfəvi arasınada baş vermiş Çaldıran döyüşündə iştirak etməsidir. Bu döyüşdə onun əsir düşməsi ilə bağlı söhbətlər də istər osmanlı,istər digər mənbələrdə mübahisəli olaraq qalır.Çünki,mənbələr bir birini təkzib edən məlumatlar verir.Bir sıra osmanlı qaynaqlarına istinad olunarsa,(Cəlalzadə Mustafa)Çaldıran döyüşündə əsir alınan Taclı xanım Şah ismayılın dəfələrlə elçi yollamasına baxmayaraq sultan tərəfindən əsgər-qazi Cəfər Çələbiyə ərə verilmişdi.Lakin Mənbələrin məlumatına görə 1515-ci ildə Cəfər Çələbi edam edilmiş və bu əsnada Sultan Taclı xanıma maddi dəstək olmuş,bütün ehtiyaclarını ödəmişdir.Ama digər mənbələr Taclı xanımın ancaq əmanət kimi Çələbiyə verildiyini qeyd edir. Digər mübahisə doğuran mənbə isə Taclı xanımın əsir düşdüyünü,lakin Ləli-Böyrək sayəsində əsirlikdən azad olunduğunu deyir. LƏLİ BÖYRƏK nədir?Ləli böyrək olduqca qiymətli bir daş idi . bəzi mənbələr onu Ləli böyrək,digəri isə Dəvə gözü adlandırırdı. Ağqoyunlu dövləti istila olunduğu zaman onun xəzinəsi yağmalanır və bu daş mosullu Əmir xanın əlinə keçir. O da bunu Şah ismayıla hədiyyə edir. Şah İsmayılsa öz növbəsində ən sevimlisi olan Taclı xanıma bağışlayır. Bu daşın üzük,boyunbağı,ya üzük olması barədə heç bir məlumat yoxdur.Taclı xanımın bu qiymətli daş qaşı əsir düşərkən bağışlayaraq əsirlikdən azad olduğu deyilir. Şah İsmayılın ölümündən sonra ITəhmasibin(1524-1576) erkən yaşda taxta çıxarılmasında böyük rolu olan Taclı xanım şahın kiçik olmasını rəhbər tutaraq sonra Səfəvi səltənətini idarə etmiş,dövlətin xeyrinə bir çox qərarlar qəbul etmişdir.
Tarixə Şahlar şahı İsmayılın sevimlisi, I Təhmasib Mirzə kimi böyük hökmdarın anası kimi adını qızıl hərflərlə yazdıran bu xanımqızılbaşlar arasında o qədər yüksək nüfuza malik idi ki,onu “Xanım sultan” deyə çağırırdılar. ən maraqlı xüsusiyyəti isə onun olduqca xeyriyyəçi biri olması idi. İsmayılın ölümündən sonra 16 yaşlı oğlunu hakimiyyətə gətirən bu xanımın vəqflərə və xeyriyyə qurumlarına olduqca yüksək məbləqdə bəxşiş etdiyi söylənilir Hətta Gəlini və qız nəvələrinin Təhmasiblə onun arasını açması nəticəsində Şiraza sürgün edilən bu xanımlar xanımı son nəfəsini verərkən bütün xəzinəsini vəqfə bağışlamış və öz xalqına belə bir töhvə verərək əbədiyyə qovuşmuşdur.
Pərvin Abışova
I am delighted that I observed this website, precisely the right info that I was looking for! .
Very interesting subject, appreciate it for putting up.
Lovely just what I was looking for.Thanks to the author for taking his time on this one.
Sweet internet site, super pattern, very clean and use genial.
you’re really a good webmaster. The web site loading speed is amazing. It seems that you’re doing any unique trick. In addition, The contents are masterwork. you’ve done a wonderful job on this topic!
Magnificent site. Lots of useful information here. I am sending it to a few friends ans also sharing in delicious. And naturally, thanks in your sweat!
Thanks for all your efforts that you have put in this. very interesting information.
This internet site is my intake, real great layout and perfect written content.
I have read some good stuff here. Definitely worth bookmarking for revisiting. I wonder how much effort you put to make such a wonderful informative site.
Hi just wanted to give you a brief heads up and let you know a few of the pictures aren’t loading correctly. I’m not sure why but I think its a linking issue. I’ve tried it in two different internet browsers and both show the same outcome.
Unquestionably believe that which you said. Your favourite reason appeared to be at the net the easiest factor to consider of. I say to you, I definitely get irked while folks think about issues that they just do not realize about. You managed to hit the nail upon the top as smartly as outlined out the entire thing without having side effect , people can take a signal. Will likely be again to get more. Thank you
Good site! I really love how it is easy on my eyes and the data are well written. I’m wondering how I could be notified when a new post has been made. I’ve subscribed to your RSS feed which must do the trick! Have a nice day!
Saved as a favorite, I really like your blog!
Its superb as your other blog posts : D, thanks for posting. “Always be nice to people on the way up because you’ll meet the same people on the way down.” by Wilson Mizner.
Yay google is my queen aided me to find this outstanding internet site! .
Good day! This post could not be written any better! Reading through this post reminds me of my old room mate! He always kept talking about this. I will forward this post to him. Fairly certain he will have a good read. Thank you for sharing!
Howdy very cool website!! Guy .. Excellent .. Amazing .. I’ll bookmark your website and take the feeds also…I’m satisfied to search out a lot of helpful information right here in the put up, we’d like develop more techniques on this regard, thanks for sharing. . . . . .
You are my inhalation, I own few web logs and often run out from post :). “Truth springs from argument amongst friends.” by David Hume.
I am often to blogging and i really appreciate your content. The article has really peaks my interest. I am going to bookmark your site and keep checking for new information.
I will right away clutch your rss as I can not to find your e-mail subscription hyperlink or newsletter service. Do you’ve any? Kindly permit me realize in order that I may subscribe. Thanks.
I have been absent for a while, but now I remember why I used to love this blog. Thank you, I’ll try and check back more frequently. How frequently you update your web site?
I couldn’t resist commenting
Please let me know if you’re looking for a writer for your weblog. You have some really good posts and I believe I would be a good asset. If you ever want to take some of the load off, I’d really like to write some material for your blog in exchange for a link back to mine. Please send me an e-mail if interested. Cheers!
I’m really enjoying the design and layout of your website. It’s a very easy on the eyes which makes it much more enjoyable for me to come here and visit more often. Did you hire out a designer to create your theme? Fantastic work!
Hey there! This is my 1st comment here so I just wanted to give a quick shout out and say I truly enjoy reading your blog posts. Can you recommend any other blogs/websites/forums that go over the same subjects? Thank you so much!
Very interesting subject, thanks for posting. “The reason people sweat is so they won’t catch fire when making love.” by Don Rose.
The other day, while I was at work, my cousin stole my iPad and tested to see if it can survive a 30 foot drop, just so she can be a youtube sensation. My apple ipad is now destroyed and she has 83 views. I know this is entirely off topic but I had to share it with someone!
As I website owner I think the subject matter here is very superb, thankyou for your efforts.
Well I truly liked reading it. This subject provided by you is very constructive for proper planning.
Im no longer positive where you are getting your info, however good topic. I must spend a while studying much more or figuring out more. Thanks for great info I used to be searching for this information for my mission.
Very interesting topic, thankyou for posting.
Hi, i believe that i saw you visited my weblog so i came to “go back the favor”.I am attempting to to find issues to improve my website!I assume its ok to use some of your concepts!!
I have been examinating out many of your articles and it’s pretty nice stuff. I will definitely bookmark your website.
Greetings! I know this is kinda off topic but I was wondering if you knew where I could get a captcha plugin for my comment form? I’m using the same blog platform as yours and I’m having difficulty finding one? Thanks a lot!
Thankyou for this grand post, I am glad I noticed this website on yahoo.
Would you be involved in exchanging links?