İran “İslam” Respublikası hazırda dünyanın ən ciddi narkomaniya problemlərindən biri ilə üz-üzədir.
Məsələn 2017-ci ildə aparılan araşdırmalar göstərib ki, İranda narkotik istifadəçilərinin təxmini sayı 3 milyon 200 min nəfərə çatıb. Bu, yetkin əhalinin təxminən 7,2 % nə uyğundur. Hazırda bu rəqəm 7 milyona yaxındır. Ancaq bunlar rəsmi məlumatlardır, çox vaxt reallıqdan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. İranda təxminən 20 % tiryək aludəçisi və 950 minə yaxın inyeksion narkotik istifadəçisi İran “İslam” Respublikasında yaşayır. Bu rəqəm indi heroin və amfetamin istehlakının xeyrinə azalır. 2018-ci ildə İranda heroin istehlakı dünya istehlakının 10 % ni təşkil edib və təxminən 117 ton təşkil edib. Qlobal tiryək istehlakının təxmini payı 52% və ya təxminən 852 ton təşkil edib.

Narkotik istifadəsinin sosial təsiri

Narkomaniya “həbsxana əhalisinin” artmasına səbəb olur. Hesablamalara görə, İranda hər il təxminən 450.000 məhbus həbsdədir, onlardan 500.000-dən çoxu daimi həbsdədir. Bütün məhbusların 60 % dən çoxu narkotik maddə saxlamaq və ya istifadə etdiyinə görə həbs edilir. Bu say artmaqda davam edir. Hər gün Tehranda 250-300-ə yaxın kiçik diler ( barıqa ) saxlanılır. Onların bəziləri cəzaçəkmə müəssisələrində yerlərin kifayət qədər olmaması və ya digər səbələrdən azadlığa buraxılır.

Narkotik istifadəsi ilə birbaşa bağlı olan digər mühüm sosial problem HİV/AİDS-ə yoluxma hallarının daim artmasıdır. 29.000 – 30.000 arasında insan QİÇS-dən əziyyət çəkir və təxminən 100.000-ə qədər insan HİV-ə yoluxur. Təxminən 65 faiz “çirklənmiş” iynələrdən istifadə, 10 % dən çoxu isə cinsi yol ilə yoluxur. Bu rəqəmlər narkomaniya probleminin nə qədər böyük olduğunu və bu istehlakın hansı nəticələrə səbəb olduğunu göstərir.

Xüsusilə azyaşlılar arasında fahişəlik birbaşa narkomaniya ilə bağlıdır. Fahişəlik edən qadınların yaşı kəskin şəkildə aşağı düşür və indi 11-12 yaşlı qızların bədənlərini satdıqları da deyilir. Təkcə Tehranda 300 minə yaxın qadın var ki, bu yolla “çörək pulu” qazanmaqdadır. Onların əksəriyyəti narkotikdən müntəzəm istifadə edir.

Digər məqam isə İranın Avropaya narkotiklərin tranzitində ən böyük vasitəçi ölkələrdən biri hesab olunmasıdır. Bu, həm də əsasən, dünyanın ən böyük narkotik istehsalçılarından biri olan Əfqanıstanla sərhədin sızması ilə bağlıdır. Əfqan heroin istehsalının 30 % dən çoxu cənub-şərq sərhədindən İrana çatır, buradan əsasən Türkiyəyə, oradan isə Qərbi Avropaya keçir. Əsas narkotik qaçaqmalçılığı marşrutları Balkan marşrutu – Əfqanıstan – İran “İslam” Respublikası – Türkiyə – Cənubi Avropa – Avropanın qalan hissəsi və Şimali Balkan marşrutu – Əfqanıstan – İran – Qafqaz – Cənubi Avropadır. Əfqanıstandan gələn narkotik vasitələrin təxminən 80 faizi Avropaya Balkan marşrutu ilə, təxminən 7 % i isə Şimali-Balkan marşrutu ilə gəlir. Qeyd etmək lazımdır ki, qaçaqmalçılar adətən çox yaxşı silahlanmış və xsusi təlim keçmişdirlər.

Narkotik probleminin kökləri

İqtisadiyyatın pis vəziyyəti və xüsusən də işsizliyin yüksək səviyyəsi bəzi iranlılar arasında narkotik istifadəsinin əsas səbəblərindən biridir. Bir çox insanlar üçün asılılıq ümidsizlik aktına çevrilir və ətrafdakı reallıq qarşısında yeganə alternativdir. İran rəsmilərinin açıqladığı rəsmi işsizlik səviyyəsi 15 % civarındadır. Lakin ekspertlər bunu 35-40 % civarında qiymətləndirirlər . Daimi işsiz qalan bəzi insanların bu qədər böyük faizi narkotik probleminin sürətlə yayılmasına böyük töhfə verir.

Narkomanların davamlı artmasına narkotik vasitələrin ümumi mövcudluğu da güclü təsir göstərir. İranda Tiryək və ya heroin almaq demək olar ki, hər yerdə və problem olmadan mümkündür. Narkotik İranda İslama görə istifadəsi qadağan edilən spirtli içkilərin bir növ əvəzedicisinə çevrilib. Amma, əlbəttə bilirlər ki, spirtli içki və ya digər bihuşdurucular, fəqr etməz, bütün dinlərdə haramdır.

Narkomaniyaya qarşı mübarizə üsulları

İran İslam Respublikasında narkomaniyaya qarşı mübarizənin əsas üsulu narkotik maddə saxlamağın qadağan edilməsidir. Uyğunsuzluğa görə alına biləcək maksimum cəza 1989-cu ilin yanvarından asılaraq ölümdür. İran qanunları 5 kiloqramdan çox tiryək və ya 30 qram ( bəli 30 qram ) heroin saxlayanların ölüm cəzasını tələb edir. İranın cənub-qərbində onlarla narkotik qaçaqmalçısı edam edilib. İran hakimiyyəti əsasən Əfqanıstandan narkotik qaçaqmalçılığı probleminin başqa həll yolunu görmür. “Amnesty İnternational” təşkilatının məlumatına görə, ötən il narkotik saxlamaq və alverinə görə həbs edilmiş ən azı 452 nəfər edam edilib. Təəssüf ki, hüquqi tənzimləmələr istənilən effekti vermir. İranda narkomaniya problemini həll etmək üçün sosial yardım, bəzi dövlət qurumlarınım sistemində köklü dəyişiklik və sosial maarifləndirmə yolu ilə narkotiklərə qarşı mübarizə lazımdır.
Amma görünür ki, bu bəzi İran rəsmilərinin marağında deyil….

Ardı var.

Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyi sədri Narkoekspert Emil Maqalov