Azərbaycan-İran münasibətlərində normallaşma prosesi müsbət dinamika üzrə davam edir, xüsusilə bu ilin əvvəlindən etibarən qarşılıqlı səfərlərdə, ikitərəfli əməkdaşlıq və müxtəlif sahələrdə əlaqələrin inkişafı ilə bağlı müzakirələrin aparılmasında intensivlik müşahidə edilir. Təbii ki, Bakı-Tehran xəttində daha öncə yaşanan problemlər fonunda münasibətlərin mövcud vəziyyəti müsbətdir və problemlərin aradan qalxması təsadüfi deyil. Bunu bir neçə kontekstdə dəyərləndirmək olar.

İki ölkənin tarixi əlaqələri

Bakı-Tehran xəttində zaman-zaman mənfi tendensiyalar yaşansa da, ikitərəfli münasibətlər və regionun gələcəyinin inşa edilməsində əməkdaşlıq təcrübəsi kifayət qədər zəngindir. Azərbaycan İran üçün Cənubi Qafqazda əməkdaşlıqdan yalnız fayda götürdüyü əsas ölkə olub və istər iqtisadi, istərsə siyasi müstəvidə əlaqələrdən dividentlər qazanıb. İkitərəfli əməkdaşlıq təkcə hər iki ölkəyə divident gətirmir, eyni zamanda, Cənubi Qafqazdan Yaxın Şərqə qədər böyük coğrafiyada sülh və sabitlik perspektivi yaradır.

Süni gərginlik yaradan təxribatçı dairələr

Azərbaycan-İran münasibətlərində müşahidə edilən problemlərin heç vaxt əsası olmayıb. Bu, daha çox İranda bəlli dairələr tərəfindən süni şəkildə gündəmə gətirilən iddialara söykənib və məqsədyönlü xarakter daşıyıb. 44 günlük müharibədən sonra İranın regionla bağlı yanlış siyasəti də bu dairələrin yanaşmalarından qaynaqlanırdı. Bakı-Tehran xəttində münasibətlərin inkişafına qarşı olan bu dairələrin bir neçə istiqamətdə təxribatyönlü fəaliyyəti qeydə alınıb.

– Azərbaycanı “regiona kənar qüvvələri gətirməkdə” ittiham edir, diqqəti kənar qüvvələri regiona gətirən Ermənistanın üzərindən yayındırırdılar;
– Azərbaycanın müstəqil xarici siyasətini və müxtəlif ölkələrlə əməkdaşlığını “İrana qarşı addım” kimi manipulyativ formada təqdim edirdilər;
– Azərbaycan və İranın yüksək səviyyəli təmaslarını kəsmək, münasibətləri gərginləşdirmək məqsədilə həm informasiya müstəvisində süni gərginlik yaradır, həm də praktiki müstəvidə addımlar atırdılar: Tehranda səfirliyimizə qarşı törədilən terror aktı bu addımlardan biri idi;

Prezident İlham Əliyev də bu ilin yanvarın 7-də yerli telekanallara müsahibəsində bunu təşkil olunmuş terror aktı adlandırıb.

“Bu, təşkil olunmuş terror aktı idi. Bunu deməyə əsas verən bir çox amillər var idi. Birincisi, təxminən 40 dəqiqə ərzində bir dənə də polis maşını oraya yaxınlaşmamışdı. Halbuki bu, paytaxtın mərkəzində idi. Terroru törədən şəxs sonra dərhal, ertəsi gün psixi xəstə elan edildi. Halbuki istənilən tibbi ekspertiza bir neçə gün davam edir. Həmin bu şəxs elə terroru törətdiyi gün mətbuata çıxıb və müsahibə verir. O hadisədən iki il keçir. Bu günə qədər o insan ona verilən hökmə məruz qalmayıb. Bütün bunlar göstərir ki, bu, təşkil olunmuşdu”, – dövlət başçısı diqqətə çatdırıb.

– Suverenliyimizə qarşı təxribat addımlar atılıb: Ermənistana dəstəklə yanaşı, Xankəndidəki quldur dəstəsinə yardımların edilməsi bunun real nümunələrindən idi.

Prezident İlham Əliyev müsahibəsində bu məsələyə münasibət bildirərkən deyib ki, ikinci Qarabağ müharibəsi başa çatandan, artıq biz Laçın yoluna vizual müşahidə əldə edəndən sonra görməyə başladıq ki, İrandan gələn yanacaqdaşıyan yük maşınları müntəzəm olaraq Qarabağa Ermənistandan səfərlər edirlər. Dövlət başçısı bununla bağlı iran tərəfinə xəbərdarlıqların edilməsinə baxmayaraq, eyni fəaliyyətin davam etdirildiyini xatırladıb.

“Saxta erməni maşın nömrələrini İran yanacaqdaşıyan yük maşınlarının üzərinə yapışdırmaqla sanki bu, Ermənistan maşınlarıdır. Amma onların üzərində farsca yazılar da var idi. Bu, bizi çox təəccübləndirdi. Özü də biz araşdırmağa başladıq. Gördük ki, eyni nömrə bir neçə maşına yapışdırılır, yəni, nömrə eyni, maşınlar fərqli idi. Yəni, bu saxtakarlığı da o qədər səliqəsiz etmişdilər ki, adam, vallah, söz tapa bilmir. Ondan sonra biz artıq bir maşını saxladıq, sürücülər saxlanıldı və biz gördük ki, onların yol sənədlərində yazılıb ki, Stepanakert, Ermənistan. Yəni, bu, açıq bizim ərazi bütövlüyümüzə, suverenliyimizə hörmətsizlik idi”, – dövlət başçısı qeyd edib.

Prezident əlavə edib ki, İranda əvvəlki hakimiyyətlə bizim münasibətlərimizin pisləşməsi bizim günahımız ucbatından olmayıb.

Azərbaycan mehriban qonşuluq siyasətinə sadiqdir

İranda Azərbaycana qarşı atılan addımlara rəğmən rəsmi Bakı qonşuluq siyasətindən kənara çıxmayıb. Bəlli dairələrin iddialarına baxmayaraq, heç vaxt İrana qarşı olan addımlara, o cümlədən, sanksiyalara qoşulmayıb. Əksinə, ikitərəfli münasibətlərin, eləcə də regional əməkdaşlığın inkişafı istiqamətində mühüm səylər göstərib.

44 günlük müharibədən sonra Azərbaycanın təklif etdiyi “3+3” formatında İranın da yer alması, Zəngəzur dəhlizinin İran hissəsindən də keçməsi ilə bağlı görülən işlər, “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizi layihəsində dərin əməkdaşlıq belə nümunələrdəndir.

Tehran dostu düşməndən ayırır, yaxud bəsirət gözünün açılması

İranda Azərbaycana qarşı siyasətin yanlış olduğu və ilk növbədə öz maraqlarına zərbə vurduğunu anladıqları müşahidə edilir. Tehranda görürlər ki:

– Azərbaycan İrana qarşı siyasətdə heç vaxt yer almayıb, bundan sonra da almayacaq;
– Regiona “kənar qüvvələri gətirən” Azərbaycan yox, Ermənistandır;
– Cənubi Qafqazda mövcud olmaq, regional layihələrdə iştirak etmək və qazanc əldə etməyin yolu Azərbaycanla münasibətlərdən keçir.

Bakı-Tehran xəttində əvvəlki problemlərin aradan qalxması, ikitərəfli münasibətlərdə müşahidə edilən pozitiv dinamika da bunu deməyə əsas verir. Bu ilin əvvəlindən etibarən ikitərəfli təmasların güclənməsi də bu konteksdə xüsusilə diqqət çəkir.

Yanvar ayında İrana səfər edən baş nazirin müavini Şahin Mustafayev prezident Məsud Pezeşkian tərəfindən qəbul olunub. Pezeşkian bəyan edib ki, İran və Azərbaycan ölkələri və xalqları arasında sıx əlaqələr coğrafi sərhədləri aşır və bu əlaqələr həmişə davam edib və edəcəkdir.

“İran qonşu və müsəlman ölkələrlə münasibət və qarşılıqlı əlaqələri inkişaf etdirməyi öz gündəmində əsas siyasət kimi qəbul edir. Bu arada Azərbaycanla əlaqələr bizim üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və biz iki ölkə arasında bütün sahələrdə əlaqələri genişləndirməyə çalışırıq”, deyən İran prezidenti bununla Azərbaycanla əvvəl mövcud olmuş problemlərin aradan qaldırılması və mehriban qonşuluğa əsaslanan yeni səhifənin açılmasının mesajını verib.

Prezidentin köməkçisi – Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevin fevralın 1-də İrana səfəri, ikitərəfli əlaqələr və regional əməkdaşlıq məsələlərinə dair fikir mübadiləsinin aparılması da Bakı-Tehran xəttində münasibətlərin pozitiv dinamikasından xəbər verir, eyni zamanda, iki ölkədə həm iqtisadi, həm siyasi müstəvidə əməkdaşlığı genişləndirmək üçün siyasi iradənin olduğunu nümayiş etdirir.

Fevralın 17-də baş nazir Əli Əsədovun 3-cü Xəzər İqtisadi Forumunda iştirak etmək məqsədilə İrana işgüzar səfəri də ikitərəfli münasibətlərin inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir. Baş nazir səfər çərçivəsində İranın birinci vitse-prezidenti Məhəmməd Rza Aref ilə görüşüb. Görüşdə Azərbaycan-İran münasibətlərinin hazırkı vəziyyəti, o cümlədən iqtisadi, ticarət, investisiya, nəqliyyat, tranzit, neft-qaz, enerji və humanitar sahələrdə əməkdaşlığın perspektivləri ətrafında müzakirələr aparılıb. Tərəflər avtomobil və dəmir yolu əlaqələrinin yaradılması, İran ərazisindən keçən Şərqi Zəngəzur-Naxçıvan nəqliyyat infrastrukturunun tikintisi, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin inkişafı və digər birgə layihələrin həyata keçirilməsi ilə bağlı fikir mübadiləsi aparıblar. Müzakirələr zamanı, həmçinin Xəzər dənizində ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması, onun çirklənməsinin və dayazlaşmasının qarşısının alınması, habelə Xəzər dənizi hövzəsində əməkdaşlıqla bağlı bir sıra digər məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb.

Bu səfərlər fonunda İran İslam Şurası Məclisinin sədri Məhəmməd Baqir Qalibafın rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin Azərbaycana səfəri də kifayət qədər əhəmiyyətlidir. Prezident İlham Əliyev Məhəmməd Baqir Qalibafın rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edib. Dövlət başçısı diqqətə çatdırıb ki, Azərbaycan və İran arasında müxtəlif səviyyələrdə ikitərəfli səfərlərin intensiv xarakter daşıması əlaqələrimizin dinamik surətdə inkişafının təzahürüdür.

İqtisadi-ticari, nəqliyyat, enerji və digər sahələrdə əməkdaşlıq məsələlərinə toxunan Prezident İlham Əliyev regional məsələlərin region ölkələri tərəfindən həll edilməli və bölgədənkənar qüvvələrin regiona müdaxiləsinin qəbuledilməz olduğunu deyib, 3+3 formatının əhəmiyyətini vurğulayıb.

Məhəmməd Baqir Qalibaf da İranın Azərbaycanla birlikdə regionda sabitliyin və təhlükəsizliyin təmin olunmasında ortaq maraqları bölüşdüyünü deyib. Qeyd edib ki, İran regionun problrmlərinin region ölkələri tərəfindən həll edilməsini dəstəkləyir.

Bütün bunlar təsdiq edir ki, istər ikitərəfli əməkdaşlığın inkişafı, istər regional problemlərin həlli, istərsə bölgədə sabitliyə əsaslanan inkişaf perspektivlərinin qurulmasında Azərbaycan və İranın gündəliyi eynidir.