İnsan hüquqları hər bir fərdin doğuluşdan malik olduğu, toxunulmaz və ümumbəşəri dəyərlər toplusudur. Bu hüquqların qorunması, təminatı və inkişaf etdirilməsi demokratik cəmiyyətlərin əsas prinsiplərindən sayılır. Azərbaycan Respublikasında iyunun 18-i məhz bu dəyərlərin dövlət səviyyəsində təşviqinə və möhkəmləndirilməsinə həsr olunub. 1998-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə “İnsan hüquqlarının müdafiəsinə dair Dövlət Proqramı” qəbul edilib və bu mühüm hadisə Prezident İlham Əliyevin 2007-ci il 18 iyun tarixli Sərəncamı ilə “İnsan Hüquqları Günü” kimi rəsmiləşdirilib.

Konstitusiya bazasının formalaşdırılması

1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası insan hüquq və azadlıqlarının dövlətin ali məqsədi kimi müəyyənləşdirilməsini təsdiqləyib. Konstitusiyanın əsası birbaşa insan hüquqları və azadlıqlarının təmin olunmasına yönəlib. Bu, dövlətin hüquqi və demokratik əsaslarda formalaşmasının mühüm mərhələsi olmaqla yanaşı, bütün digər qanunverici və icraedici fəaliyyətlər üçün əsas istiqamətverici sənəd rolunu oynayır.

Azərbaycan Respublikasında insan hüquqlarının müdafiəsi sisteminin təkmilləşdirilməsində mühüm addımlardan biri Ombudsman təsisatının yaradılması olub. Bu istiqamətdə ilk əsas addım 1998-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən verilən fərman və sərəncamlarla atılıb. Nəticədə 2001-ci il dekabrın 28-də Milli Məclis “Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili haqqında” Konstitusiya Qanununu qəbul edib. 2002-ci ildə isə bu institutun fəaliyyəti üçün normativ-hüquqi və maddi baza formalaşdırılıb. Ombudsman təsisatı insan hüquqlarının müdafiəsində müstəqil və operativ nəzarət mexanizmi kimi çıxış edir.

Beynəlxalq hüquq və regional tərəfdaşlıq çərçivəsində təşəbbüslər

Azərbaycan insan hüquqları sahəsində bir çox beynəlxalq hüquqi sənədlərə qoşulub, BMT və digər beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı gücləndirib. Xüsusilə 1998-ci ilin avqustunda Azərbaycan Hökuməti ilə BMT arasında imzalanan “İnsan hüquqları və demokratiyanın dəstəklənməsi sahəsində birgə layihə haqqında” Memorandum bu sahədə beynəlxalq dəstəyin institusional əsaslarını möhkəmləndirib. Bununla yanaşı, 2012-ci ildə qəbul edilmiş “Azərbaycan-2020: Gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyası da insan hüquqlarının səmərəli qorunmasına dair strateji yanaşmaları əhatə edir.

Son illərdə həyata keçirilən islahatlar çərçivəsində penitensiar sahədə mühüm dəyişikliklər baş verib. Ölkə Prezidentinin 2017-ci il 10 fevral tarixli Sərəncamı ilə alternativ cəza tədbirlərinin tətbiq dairəsi genişləndirilib, azadlıqdan məhrumetmə ilə bağlı olmayan tədbirlərə üstünlük verilməyə başlanıb. Bu islahatlar cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi istiqamətində atılmış mühüm addım kimi qiymətləndirilir.

Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2006-cı il dekabrın 28-də qəbul edilən “İnsan hüquqlarının müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planı” bu sahədə ardıcıl siyasətin təməlini qoyub. Hazırda da Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu prosesi və insan hüquqlarının qorunması üzrə səylər davam etdirilir. Bu siyasət, eyni zamanda, qanunvericiliyin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasını, hüquq-müdafiə institutlarının gücləndirilməsini və cəmiyyətin hüquqi maarifləndirilməsini əhatə edir.

Azərbaycanda insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində atılmış addımlar, həyata keçirilən hüquqi islahatlar və beynəlxalq hüququn normalarına uyğunlaşdırılmış mexanizmlər bu sahədə əldə olunan nailiyyətlərin əsasını təşkil edir. 18 İyun – İnsan Hüquqları Günü bu sahədə atılmış mühüm addımların, hüquqi inkişafın və demokratik cəmiyyət quruculuğunun təntənəsi kimi qeyd olunur. Bu gün dövlət siyasətində insan hüquqlarının qorunması ali dəyər olaraq qalır və bu istiqamətdə islahatların davam etdirilməsi Azərbaycanın hüquqi və demokratik inkişafının zəruri tərkib hissəsidir.