Azərbaycanda çox az rast gəlinən Kokain, koka kolunun yarpaqlarından istehsal olunan və geniş istifadə olunan bir dərmandır. Onun istifadəsi qədim dövrlərdən, şamanların öz rituallarında koka yarpaqlarından istifadə etdikləri vaxtdan məlumdur. Populyarlığı 19-cu əsrdə tibb dairələrində qazandı. Sonra alkaloidin analjezik təsirə malik olduğu, bundan sonra onun cərrahi praktikada aktiv istifadəsinə, sonra isə bütün xəstəliklərin müalicəsi kimi maddənin istehsalına və aktiv şəkildə yayılmasına başlanıldığı qeyd edildi. Yalnız 20-ci əsrin əvvəllərində bu alkaloid tərk edildi, bədənə mənfi təsir göstərdi və onu o dövrdə sintez edilmiş novokain ilə əvəz etdi.

Bununla belə, kokain insanların həyatından silinməyib. Narkotik kimi geniş yayılmış problemə çevrilib və kokain asılılığı dünyanın demək olar ki, hər bir ölkəsində aktual tibbi problemə çevrilib. Məlum oldu ki, bu alkaloidə ehtiyac hətta qeyri-müntəzəm istifadə ilə də ortaya çıxır.

Görünüşdə kokain ağ rəngli incə tozdur, dadı və qoxusu tərkibindəki çirklərlə verilir. İstifadəsi adətən intranazal (burun vasitəsilə inhalyasiya), venadaxili və ya siqaret çəkərkən buxar vasitəsilə (çatlama xarakterikdir). Daha az rast gəlinən ağız üsulu, diş ətinin arxasına və ya dilin altına, vaginal və ya rektal yerləşdirmədir.

Eyni zamanda, saf kokain yalnız istehsalçılardan alınır və istehlakçıya qədər uzun səfərdə daha çox qazanc əldə etmək üçün dilerlər tərəfindən qatqılanır.

Kokain uzun bir yoldur.
Boliviya, Peru, Kolumbiyadan və s. kokain son istehlakçıya qədər uzun bir yol qət edir. Dünyanın bir çox ölkəsində qablaşdırılır, qaçaqmalçılıq yolu ilə gətirilir, seyreltilir və paylanır. İlkin olaraq, tozun koka kolunun yarpaqlarından istehsal edildiyi laboratoriyalarda dərmanın saflığı 90-100% təşkil edir. Eyni təmizlik qaçaqmal malların topdansatış və daşınmasında da qalır. Sonra pərakəndə satış zamanı dilerlər kokaini digər ballast maddələrlə qarışdıraraq hər porsiya üçün üç-altı porsiya ( çet ) əldə edirlər.

Çox vaxt qatqılar oxşar təsir göstərən digər stimulantları ehtiva edir. Bu kofein, amfetamin və başqaları da ola bilər. Onlar kokaindən qat-qat ucuzdur və tozun satışından qazancı əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər.

Hətta daha ucuz əlavələr süd tozu, şəkər tozu, qarğıdalı nişastası və s.də qatılır. Kokain tipik olaraq, dərman preparatının hər qramında 20-60% təşkil edir. Kompozisiyada belə bir əlavənin olması “izdən” gözlənilən effektləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldır, lakin dilerlərə ( barıqalara ) hər partiyadan daha çox qazanmağa imkan verir.

Kütləvi şəkildə bazara daxil olan dərmanın başqa bir variantı da “crack”dir. ( Azərbaycan dilində tərcüməsi yoxdur ) Bu, daha qısa, lakin daha güclü təsiri olan işlənmiş kokaindir. Onu əldə etmək üçün kokain ammonyak və ya sodada həll edilir və bərk maddə alınana qədər qaynadılır. Dərman siqaret kimi parçalarda satılır. Tez və güclü təsiri, eləcə də aşağı qiyməti və kifayət qədər sadə şəkildə istifadə etmək imkanı sayəsində müxtəlif ölkələrdə xüsusi populyarlıq qazanmışdır. ( Azərbaycanda rast gəlinmir )

Geniş yayılması, külli miqdarda qaçaqmalçılıq yolu ilə gətirilən qeyri-qanuni maddələr, tərkibində qatqıların olması, aktiv diler şəbəkələri, o cümlədən narkotik aludəçiliyi kokaini dövrümüzün böyük probleminə çevirmişdir. Bu, insanın fiziki və psixi vəziyyətinə təsir edir və dəhşətli nəticələrə səbəb olur.

Kokain asılılığı.

Kokain aludəçilərinin kəskin psixoloji asılılığı var. Dərman intoksikasiyası olmadan ağır depressiya görünür, melankolik və qəzəbli əhval-ruhiyyə mövcuddur. Xüsusilə uzun sürən kokain istifadəsi zamanı narkoman şiddətli ağrı, depressiya və süstlük yaşayır. Bu anda insan hər cür tənhalığa can atır, onu tez-tez öl-lə nəticələnən in-ar düşüncələri təqib edir.

Bir çox insanlar səhvən kokaini zehni bir az sərxoş edən bir dərman kimi qəbul edirlər. Bu yanlış fikirdir. Belə bir dərmana ( narkotikə ) alışmaq olduqca tez baş verir və ondan qurtulmaq çox çətindir. Kokainin həddindən artıq dozası baş verdikdə, epileptik tutmalara bənzər qıcolmalar başlayır, ürək ritmi pozulur, tənəffüs və ürək döyüntüsü dayanır, bu da öl-lə nəticələnir.

RSTD İB #QHT sədri ekspert Emil Maqalov