Çox ölkələrdə narkotik alverçiləri, satıcıları ilə mübarizə üçün effektiv qanunlar var. Bununla belə, narkotik cinayətkarlarının hədəfə alınması, izlənilməsi, tutulması və məhkəməyə verilməsində polis, gömrük və hüquq peşəsinin özünə dair üsul və tələblər çox müxtəlifdir. Bu, effektiv əməkdaşlığı çətinləşdirir. Məsələn, bir cinayət işinin qoxusunun qurumasına icazə verildiyi və ya böyük bir cinayətkarın fərqli qanunlar və təcrübələr səbəbindən şəbəkədən qaçdığı hallar öyrənilir. Nəzarət olunan çatdırılmalarla bağlı fikir ayrılığı və ya hərəkət edə bilməmək ( içində narkotiklərin olduğu bilinən yükün sərhəddən keçən səyahətinə nəzarət ), nəqliyyat vasitələrinə qoşulmuş izləmə cihazları, sərhədləri aşaraq təqib, tez həbs edə bilməmək, axtarışla bağlı fərqli qanunlar sadəcə əməkdaşlıq və uğurun qanuna görə pozulduğu bir neçə nümunə. Biz milli suverenliyin qorunması ilə bağlı həssaslığı yaxşı başa düşə bilərik. Bununla belə, Avropa İttifaqı haqqında Müqavilə terrorizm və narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi ilə bağlı İttifaqa üzv dövlətlər arasında daha geniş əməkdaşlıq tələb edir və bu, şübhəsiz ki, qanunlarımızın narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi ilə mübarizəyə uyğunlaşdırılmasına qarşılıqlı yanaşmanı əhatə etməlidir.

Narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsi, satışı, itələnməsi və saxlanmasına görə müxtəlif ölkələrdə və müxtəlif şəraitdə tətbiq edilən cəzaların bu günə qədər sistematik qiymətləndirilməsi aparılmamışdır. Bu gün, məsələn, Böyük Britaniya və Hollandiya arasında müxtəlif narkotik cinayətlərinə görə cəzaların şiddət dərəcəsi çox böyükdür. Amma Almaniya kimi bir ölkədə də hökmə yanaşmada böyük fərqlər var. Bavariya kimi dövlətlərlə müqayisədə daha sərt yanaşmaya malikdirlər. Hətta külli miqdarda narkotiklə tutulanlar da nadir hallarda onların təşkil etdiyi narkotik alverindən uzaqlaşan şəbəkə liderləri olurlar.

Azərbaycanda narkotik maddələrin şəxsi istifadə üçün istifadəsi və saxlanmasına görə cəzalar məsələsi davam edən müzakirələrdən və fikir ayrılıqlarından biri olaraq qalır. Mən narkotiklərin istifadəsi və ya kiçik miqdarda saxlanmasına görə həbsin əks-effektiv ola biləcəyi barədə artan məlumatlıları alqışlayıram. Bəzi vaxtlrda həbsxanalar narkotiklər üçün qaynar nöqtələrdir. Burada, həm də QİÇS-in yayılması da baş verə bilir.
İngiltərədə aparılan bir araşdırma göstərir ki, kişi məhbusların 43%-i həbs olunmazdan əvvəl narkotikdən istifadə edib və qadınların 23%-i həbsxanaya girməzdən əvvəl narkotikdən asılı olub. Bundan əlavə, cinayətkar olmayan narkomanlar həbsxanada cinayətkarlıq mədəniyyəti ilə təmasda olur və ondan təsirlənirlər. Narkotik aludəçisi olmayan gənc kişi və qadınların nisbətən kiçik cinayətlərə görə azadlıqdan məhrum edilməsi təhlükəsi də var. Çox vaxt həbsxanada olarkən narkotiklə tanış olurlar və aludəçi olurlar. Məlumdur ki, həbsxanada narkotik vasitələrin mövcudluğu və nəticədə narkotik borcu məhbuslar arasında zorakılıq və zorakılığa səbəb olur. Mən həmçinin reabilitasiya ilə razılaşan şəxsin azadlıqdan məhrumetmə cəzasından azad edilməsinin faydasına şübhə edirəm. Təcrübədən məlum oldu ki, narkomanlara ancaq özlərinin iradəsi olması şərti ilə və ya məcburi “öz vərdişlərini atmağa” kömək etmək olar. Elə vəziyyət də var ki, öz iradəsi ilə reabilitasiya almaq istəyən narkomanlar, şərait olmadığı üçün bunu edə bilmirlər. Beləliklə, əslində bir narkoman reabilitasiya təklif edilməzdən əvvəl cinayət törətməli ola bilər.

Mən, vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün aşağıdakıları tövsiyə etmək istərdim.

1. İlkin mərhələdə həbsxanlarada narkotiklərin və onların məhbuslara təsirinin tam miqyaslı təhlili aparılmalıdır. Narkomaniyaya qarşı maarifləndirmə təşəbbüsləri paralel getməlidir.
2. Fərqli cəza tətbiqetmələri və müxtəlif cəzaların narkotik istifadəçilərinə təsirləri tam nəzərdən keçirilməlidir. Məqsəd hansı təcrübələrin ən yaxşı nəticələr verdiyini müəyyən etmək olmalıdır və daha geniş istifadə üçün tövsiyə edilməlidir.
3. Narkotik ticarətində əsas cinayətkarların cəzalandırılması üçün vahid siyasət olmalıdır. Bu, effektiv ekstradisiyanı əhatə etməlidir.

Narkoekspert Emil Maqalov /AzTimes.az/